مقدمه
حکیم ابوالقاسم فردوسی و عمر بن خیام دو تن از مشهورترین شاعران و ادیبان فارسی‌زبان هستند و با آنکه در دوره‌های مختلفی از تاریخ زندگی می‌کردند، اما در عشق به ادبیات و سهم آنها در حفظ ادبیات فارسی پیوند مشترکی دارند. در تقویم شمسی روز ۲۵ اردیبهشت روز بزرگداشت فردوسی و ۲۸ اردیبهشت‌ماه روز بزرگداشت خیام نام‌گذاری شده است. به این مناسبت در این مقاله به نکات جالب زندگی این دو شاعر بزرگ، پیوندهای مشترک و نقش انکارناپذیرشان در پاسداشت زبان فارسی پرداخته می‌شود. یکی از اهداف خانه خلاقیت طاقه چیان به‌عنوان برندی بااصالت ایرانی حفظ میراثی بزرگ یعنی زبان فارسی است که آن را به شیوه‌ای متفاوت از طریق نقش بر پوشیدنی‌ها انجام می‌دهد. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا به معرفی آثاری از خانه خلاقیت طاقه چیان بپردازیم که طراحی آنها با الهام از اشعار خیام صورت گرفته است.
فردوسی
فردوسی که با نام ابوالقاسم فردوسی طوسی نیز شناخته می‌شود، شاعر پارسی‌گوی و نویسندهٔ شاهنامه بود که از بزرگ‌ترین آثار ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود. او در طول سده‌های ۱۰ و ۱۱ میلادی می‌زیست. در شعرهای خود از زبان فارسی استفاده می‌کرد و آثارش به سبک نثر سروده می‌شد. او به پایه‌گذاری زبان فارسی به‌عنوان یک زبان عمده ادبی کمک کرد و سهمی ماندگار در ادبیات و فرهنگ فارسی داشت. کارهای او تأثیر عمیقی بر جهان فارسی‌زبان گذاشته است که همچنان تا به امروز گرامی داشته می‌شود.
شاهنامه فردوسی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبیات فارسی، نقش بسزایی در پاسداشت تاریخ، فرهنگ و زبان فارسی ایفا کرده است. شاهنامه که در آن تاریخ ایران از زمان پیش از تاریخ تا سقوط ساسانیان را به تصویر می‌کشاند، در بسیاری از دوره‌های تاریخی، به‌عنوان مرجع اصلی برای دانشمندان، تاریخ‌نویسان و شاعران برشمرده شده است. شاهنامه باعث حفظ و انتقال زبان فارسی به نسل‌های بعدی شده و در ارتقای ارزش‌های فرهنگی ایرانی نیز نقش مهمی داشته است.
خیام
خیام که با نام عمر خیام نیز شناخته می‌شود، شاعر، ریاضی‌دان و فیلسوف پارسی‌گوی بود که در سده‌های ۱۱ و ۱۲ میلادی می‌زیست. او بیش از همه به رباعیات خود معروف است. اشعار عمر خیام به‌خاطر زیبایی و پیچیدگی آنها مورد تقدیر قرار گرفته‌اند؛ اما در بردن آگاهی مردم نسبت به جامعه و عدالت اجتماعی نیز نقش داشته‌اند.
شعر خیام پس از مرگش تا حد زیادی به فراموشی سپرده شد و تا قرن نوزدهم نگذشته بود که کار او در غرب محبوبیت پیدا کرد. ادوارد فیتزجرالد شاعر انگلیسی، رباعیات خیام را در ترجمهٔ مشهورش، «رباعیات عمر خیام»، به انگلیسی ترجمه کرد که به یک کتاب پرفروش تبدیل شد و به عمومیت بخشیدن شعر خیام در غرب کمک کرد. خیام علاوه بر کمک‌های ادبی خود، به پالایش تقویم فارسی نیز کمک کرد. او از سوی سلطان سلجوقی به کار بر روی اصلاح تقویم منصوب شد که بر اساس سال خورشیدی ۳۶۵٫۲۴۲۱۹۸ روز بود. کارهای خیام بر روی اندازه‌گیری زمان به بهبود دقت تقویم کمک کرد و در تدوین تقویم جلالی که امروزه هنوز در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، مؤثر بود.
پیوندهای مشترک میان فردوسی و خیام
یکی از ارتباط‌های این دو شاعر عشق آنها به زبان و فرهنگ فارسی است. شاهنامهٔ فردوسی جشن تاریخ و فرهنگ پارسی و ادای احترامی است به زبان فارسی، چنان‌که تاریخ ایران را از آغاز اسطوره‌ای آن تا فتح اسلامی در قرن هفتم روایت می‌کند. رباعیات خیام نیز بیانگر عشق او به زبان و فرهنگ فارسی است. رباعیات به فارسی نوشته شده و مضامین و تصویرسازی آن از ادبیات و فرهنگ فارسی ترسیم شده است. رباعیات خیام بیانگر قدردانی او از شعر و موسیقی فارسی و همچنین عشق او به طبیعت و لذت‌های زندگی است که به بررسی پیچیدگی‌های وجود انسان به‌گونه‌ای می‌پردازد که جهان‌بینی پارسی را بازتاب دهد.
هر دو شاعر نیز به علوم و ریاضیات علاقه‌مند بودند. شاهنامه فردوسی دانش نجوم و طالع‌بینی را در خود جای‌داده است. او در شاهنامه مکرراً به ستاره‌ها و صورت‌های فلکی اشاره می‌کند و از نمادگرایی نجومی برای معنادادن به وقایع تاریخی استفاده می‌کند. خیام ریاضی‌دان مشهوری بود که کمک‌های مهمی در توسعهٔ جبر و هندسه کرد. او همچنین بر روی مشکلات مربوط به تقویم و نجوم کارکرد و تلاش‌هایش در اندازه‌گیری زمان به پالایش تقویم فارسی کمک کرد.
هر دو شاعر با وجود زندگی در دوره‌های مختلف، به عدالت اجتماعی و نقش فرد در جامعه نیز توجه داشتند. فردوسی بیش از ۳۰ سال را صرف تحقیق، آهنگ‌سازی و بازخوانی شاهنامه کرد؛ شاهکاری از ادبیات فارسی که تاریخ غنی و میراث‌فرهنگی کشور را گرامی می‌دارد. شاهنامه فردوسی کشمکش میان خیر و شر را به تصویر می‌کشد و فضایل عدالت، شجاعت، و وفاداری را گرامی می‌دارد. برای نمونه داستان رستم پهلوان و نبردهای او در برابر ستمگران بازتاب اعتقاد فردوسی به قدرت فرد برای مبارزه با بی‌عدالتی است. رباعیات خیام نیز ریشه عمیقی در فرهنگ فارسی دارد و اشاراتی به شعر، موسیقی و هنر فارسی و همچنین به بررسی مضامین فردیت می‌پردازد و نیز بیانگر نگرانی او نسبت به عدالت اجتماعی و نقش فرد در جامعه است و همچنین اشاره به عقاید فلسفی و مذهبی آن دوره دارد. بسیاری از رباعیات او شکایت خیام نسبت به هنجارهای اجتماعی و نهادهایی که اجراکننده آن هستند را بیان می‌کنند و زیرسؤال‌بردن او از معنا و هدف زندگی را می‌توان به‌عنوان فراخوانی دید برای افرادی که در پی یافتن مسیر خود در جامعه‌ای هستند که ممکن است همیشه برای مشارکت‌های آنها ارزش قائل نباشد.
جام جم
بنگر ز جهان چه طَرف بر بستم ؟ هیچ
وز حاصل عمر چیست در دستم ؟ هیچ
شمع طـربم ولی چو بنشستم هیچ
من جام جمم ولی چو بشکستم هیچ
طرح جام‌جم با دو رنگ مشکی و آبی در محصولات مختلفی چون شال دورو، روسری، دستمال‌گردن و ست کراوات و پوشت مردانه به کار رفته است. خیام همواره برای ایجاد اثربخشی و تحقق اشعارش روی مردم می‌کوشید. او در بسیاری از اشعار خود به خوانندگان توصیه می‌کند که به‌جای نگرانی از گذشته یا آینده در لحظه زندگی کنند (دم را دریابند)، از زندگی کمال لذت را ببرند؛ زیرا که زندگی زودگذر و گذراست و ما باید از زمان خود بر روی زمین بیشترین استفاده را ببریم. این اشعار ارزشمند با خطوط طلایی که نماد باارزش‌ترین دارایی‌های جهان است، طراحی شده است. در بخشی از این طرح از اسب بال‌دار استفاده شده تا بگوید با هر داشته‌ای باید هنرمندانه زندگی کرد و همواره بهترین خود بود. اسب بال‌دار در اسطوره‌شناسی جهانی نماد خورشید است و جایگاهی بزرگ و محبوب در افسانه‌های تمام ممالک کهن دارا است. انتخاب رنگ آبی، به قول بزرگی در بیکران هستی چیزهایی افسونم کرد یکی رنگ آبی که می‌بینیم و می‌دانیم نیست، دیگری آبی دریای که می‌بینیم و ولی درون آن بی‌رنگی است. گاهی برای به دست آوردن‌ها چه بیهوده می‌جنگیم و حصولش هیچ!
اسرار ازل
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
وین حل معما نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی من و تو
چون پرده برافتند نه تو مانی و نه من
اسرار ازل یکی دیگر از طرح‌هایی است که با الهام از شعر خیام طراحی شده و در خانه خلاقیت طاقه چیان روی شال و پوشت‌های مردانه به کار گرفته شده است. شاخصه اصلی این طرح وجود اسب در آن است. اسب نماد شجاعت، اصالت و رهایی است حتی می‌توان آن را محبوب‌ترین حیوان در میان مردمان جهان و همچنین یکی از محبوب‌ترین سمبل‌ها در طراحی پارچه به شمار آورد. پوشیدن لباسی با طرح اسب باعث ایجاد حس غرور و ارزشمندی می‌شود. در این طرح دلیل استفاده از رنگ تیره و روشن برای اسب نشان‌دادن دو روی سکه زندگی و مرگ است و تکمیل‌کننده معنای شعر خیام که اشاره دارد به آن که تمام انسان‌ها در جستجوی معنا و رازهای نهفته در آفرینش هستند.
راز
می نوش که عمر جاودانی این است
خود حاصلت از دور جوانی این است
هنگام گل و باده و یاران سرمست
خوش باش دمی که زندگانی این است
در سال‌هایی دور، پس از کشتار خونین مغول‌ها که انبوهی از کشته‌های پنج هزار نفره در مرو از پیر و جوان و کودک بر جای گذاشت تا قتل‌عام ۱۳ روزه نیشابور، همه مردم و همین‌طور خیام شاهد و ناظر غم عمیقی بودند که توان حرکت از همگان گرفته بود. خیام اما از اندوهی که در دل داشت شروع به سرودن کرد. او ناگهان با صدها خانواده‌ای روبرو شده بود که عزیزان خود را از دست داده بودند و کودکان و نوجوانان و بازماندگانی که از غم و اندوه این حادثه به شدت افسرده و منزوی بودند و بعضاً عده ایشان از این دنیا دست شسته بودند. خیام اما رباعی‌هایی را قلم زد که انسان‌ها را دعوت به زندگانی کند تا بتواند کمی از قعر سیاهی آن روزگار بکاهد و آنها را به شرایط امیدوارانه‌ای برساند چرا که می‌دانست امید بقا و پیروزی را رقم خواهد زد. این داستان بهانه خلق اثری به نام راز شد. پیراهنی با رنگ‌های شاد و حیات‌بخش که همانند اسمش رازی در میان خود نهفته دارد. در نگاه اول شما با پیراهنی با سطوح رنگارنگ مواجه هستید؛ اما با نگاهی موشکافانه حروف و کلمات از دل پیراهن کشف می‌شوند.
